je schuldig voelen: (n)ergens goed voor?

foto: Donald Bentvelsen

het heeft vast al vaak in Psychologie Magazine gestaan: je schuldig voelen is nergens goed voor. het klinkt zo logisch, maar toch ben ik het er niet helemaal mee eens: je schuldig voelen is dan wel naar, maar het is ook een sterke motor om iets in je leven te veranderen. ik vind het een prachtig gegeven dat we ons verantwoordelijk voelen voor dingen die we veroorzaken. als ik verantwoordelijk ben voor positieve gebeurtenissen gloei ik van voldoening, en als ik negatieve dingen veroorzaak, voel ik me schuldig. dan werkt het als een rookmelder die me op onprettig schelle toon vertelt: hier moet je iets mee doen. nu. schuldgevoel is dus wél ergens goed voor.

laatst kwam ik nog zoiets tegen uit de categorie ‘stop met je schuldig te voelen’. op de webstek van Happy Towels (biologische hamamdoeken) las ik: “Elke keer als ik in het vliegtuig stap, voel ik me ’n beetje schuldig. Waarom? Omdat vliegtuigen erg vervuilend zijn, vooral door de hoge CO2-uitstoot. Sinds kort weet ik dat er manieren zijn om CO2-uitstoot van je vliegreis te compenseren. Daar ben ik superblij mee!”   
en dan wordt er uitgelegd dat je met bijv. GreenSeat (*) een bedrag kunt doneren om je CO2-uitstoot te compenseren (kan trouwens ook met EcoTree, en Trees for All, en nog een hele reeks andere bedrijven). klinkt best oké, maar zit er niet een addertje onder het gras met al dat gecompenseer? wordt je verantwoordelijkheidsgevoel in slaap gesust? bij het opgewekte ‘things can only get better’ toontje op de Happy Towels-webstek kreeg ik een erg ongemakkelijk gevoel (nee geen schuldgevoel): als je compensatie koopt voor de vervuiling die je veroorzaakt, voel je je dan nog verantwoordelijk voor de gevolgen van jouw beslissingen? ga je je dan nog afvragen of een volgende vlucht wel nodig is? of ga je dan misschien nog méér vliegen? en hoeveel compenseren we eigenlijk?

dat je herstelt wat door jouw toedoen vernield wordt vind ik een mooi gegeven, en ik heb in het verleden zelf ook de vliegreizen gecompenseerd die ik voor mijn werk moest maken, wat ik gemiddeld eens per drie jaar moet. begin 2020 had ik bijvoorbeeld een aanbieding voor een fantastisch werkproject in Nieuw-Zeeland. oei, vuil ver weg vliegen. maar hoera, KLM bood de mogelijkheid om te compenseren.
einde schuldgevoel?
om mijn CO2-uitstoot te compenseren hoefde ik volgens de website welgeteld €2,85 neer te tellen bij KLM. hè? €2,85? niet echt een wereldbedrag voor zo’n wereldreis – veel verder weg dan Nieuw-Zeeland kom je immers niet op deze aardkloot. dat bedrag maakte mij sceptisch. ik ging het bij wijze van second opinion eens narekenen op EcoTree.com: hoeveel bomen hebben we nodig om ‘mijn’ CO2-uitstoot terug te draaien (dus mijn stoel in dat vliegtuig van Schiphol via Dubai en Sydney naar Wellington)? volgens EcoTree.com zo’n 161 volwassen bomen. prijskaartje hiervoor: meer dan 1400 euro. en die €2,85 bij KLM, waarvoor waren die nu eigenlijk? ik moet het ze toch eens vragen. misschien hebben ze voor dat bedrag een eenjarige plant kunnen kopen bij een tuincentrum? toegegeven, een geranium zet ook CO2 om in zuurstof…

1400 euri voor klimaatcompensatie klinkt natuurlijk veel aannemelijker. het is een smak geld, en toch is zelfs dat nog maar een lapmiddel. want, zoals EcoTree ook zelf zegt: “alleen compenseren is nooit een totale oplossing voor de wereldwijde toename van CO2-uitstoot.” en dat begrijp ik heel goed: ‘mijn’ vliegtuig is nu eenmaal heen en weer gevlogen, en heeft broeikassen uitgestoten. mogelijk kan er op termijn iets van de schade ongedaan worden gemaakt, maar zeker is dat de vervuiling er nu is, doordat ik die mogelijk heb gemaakt. dat is een simpel en helder feit.

de bottom line is natuurlijk ontzettend simpel: vlieg niet meer. maar wel minder. zeker niet meer van Schiphol naar Londen, Parijs, Berlijn, of andere plekken die best bereisbaar zijn met andere vervoersmiddelen. ja hee zeg! wat gebeurt er met mijn weekendje Berlijn? moet ik dan een hele dag in de trein zitten, en een hele dag terug? hou ik nog tijd over in Berlijn? moet ik alles opgeven voor het goede doel? tja, moeilijke vraag. bovendien een ontzettend goede en nuttige vraag: wat je eigenlijk kunt missen, en of je zo’n weekendje eigenlijk echt nodig hebt.
online vond ik enkele nuttige reistips over duurzamer reizen, die -hulde!- helemaal niet betweterig zijn opgesteld: bijv. betterplaces.nl/eerste-hulp-bij-vliegschaamte.

zelf heb ik ook lang geworsteld met de vraag of ik van mijzelf wel naar Nieuw-Zeeland ‘mocht’. ik heb uiteindelijk tegen mezelf gezegd: ik wil werk. ik gooi mijn ruiten in als ik dit niet doe; het is een prachtig project, waar ik veel aan zal hebben. dus maakte ik dit keer die keus. maar het moet gezegd (nu ik toch bezig ben om met mijn schuldgevoelens af te rekenen): ik had ook kunnen beslissen om niet naar Nieuw-Zeeland te gaan.

toen ik daar was heb ik een natuurreservaat bezocht, op mijn ene vrije dag.
het was één van de meest prachtige plekken waar ik ooit ben geweest. ik ben nog krachtiger gaan voelen dat die prachtige plek mijn bescherming nodig heeft.

* voor de nieuwsgierige lezer/es: wat is de link tussen GreenSeat en Happy Towels? GreenSeat wilde haar naamsbekendheid vergroten en duurzaam reizen op de kaart zetten, en daarom gaf het compensatiebedrijf hamamdoeken van Happy Towels weg via Facebook.